AI vraagt om hele andere digitale vaardigheden in de klas. Maar: kunnen we dat?
Toen ik in 2007 in de brugklas van het Wessel Gansfortcollege zat, hadden we bij Nederlands een lesje Word. Geschreven door een van de bèta docenten en de ICT beheerder (die nog gewoon op school een kantoortje had), moest die les ons klaarstomen voor het werken met Word. Het vakje ‘digitale vaardigheden’ was afgetikt.
Maar 2025 is geen 2007 meer. In een documentaire over het 50 jarige bestaan van Microsoft vertelt Emily Chang dat hele generaties zijn opgegroeid met Windows en dus ook Microsoft. Tegenwoordig is dat niet meer zo; Gen-Z en alles wat erna komt groeit helaas op met een telefoon, waardoor digitale vaardigheden die voor mijn generatie nog zo vanzelfsprekend zijn (documenten opmaken, opslaan, delen), thuis niet meer aan de orde komen.
En daar komt dan ook nog AI bij. AI was er eigenlijk altijd al, maar sinds de introductie van ChatGPT is het ineens enorm toegankelijk. We worden bijna doodgegooid met Copilot, Gemini, Grok, of elk ander AI platform. Dit alles betekent ook iets voor de wijze waarop we de digitale vaardigheden van onze leerlingen inzetten.
Want nog steeds zijn de basisvaardigheden (documenten opslaan, aanpassen, delen) van belang, maar het repertoire aan digitale vaardigheden is exponentieel gegroeid ten opzichte van 2007. Ik keur projecten, werkstukken, en profielwerkstukken af omdat ze niet in het juiste lettertype worden aangeleverd en niet met de juiste regelafstand – rustig maar, ik leer ze ook hoe het moet; zij kiezen er uiteindelijk zelf voor het niet te doen – maar verwacht tegelijkertijd ook dat alles zelfverzonnen is en niet van ChatGPT komt terwijl dat 2 klikken weg is.
Nog één kritiekpunt: volgens een onderzoek ontneemt het gebruik van ChatGPT ons de mogelijkheid om creatief te denken (beschreven op TIME.com) en dit zie ik gebeuren in de klas. Leerlingen hebben moeite met het verzinnen van nieuwe concepten en zijn sneller geneigd om ChatGPT te vragen wat ze kunnen presenteren, bijvoorbeeld. Met goede prompts kan het wat moois opleveren en het kan daadwerkelijk tijd besparen, maar het brein is in staat om zo veel mooie dingen te maken als we die vaardigheden blijven trainen. Design Thinking is niet voor niks zo ontzettend inspirerend.
Maar wat moeten we er dan mee doen? Ik ben zeker geen voorstander van het excommuniëren van ChatGPT of AI naar een verdomhoekje te sturen. Zo had ik deze week in HAVO 5 een van mijn favoriete AI tools laten zien die leerlingen wel konden gebruiken: consensus.app. Het is ‘veilig’: het baseert claims op onderzoek (inclusief bron en brontekst) en hallucineert (bijna) niet. Deze GPT maakt het mogelijk om gerichte vragen te stellen die dan worden beantwoord aan de hand van onderzoeken. Zo had één leerling, die zijn presentatie houdt over de impact van grote evenementen, zoals een WK, op de regio, deze vraag in Consensus gegooid en kreeg hij er een hele rits aan antwoorden uit. Toen liep hij vast: “Wat moet ik nu hier mee doen, meneer?”
En dat liet mij zien dat we onze leerlingen hele andere digitale vaardigheden moeten leren. De AI-tools die er zijn, zijn geweldig, maar als we ze niet leren om de tools nuttig te gebruiken blijven leerlingen maar teruggaan naar ChatGPT om antwoorden te kopiëren en te plakken. Een oplettende lezer kan zeggen: “ja, maar dit is gewoon Brongebruik 101” en dat klopt, alleen het verschil zit ‘m erin dat de vertaalslag eigenlijk al gemaakt is en de leerling misschien geneigd is om het over te nemen in plaats van het in eigen woorden te vertellen. Geen idee of dat laatste echt zo is, maar hopelijk is mijn gevoel duidelijk.
We moeten dus die basisvaardigheden goed implementeren in onze lessen zodat we daarna leerlingen kunnen leren hoe ze nuttig gebruik kunnen maken van de AI-tools die de wereld te bieden heeft. Ik ben een dictator als het aankomt op lettertypes, regelafstanden, en het maken van automatische inhoudsopgaves in Word, omdat ik heb meegemaakt dat studenten stages misliepen door dat soort dingen, terwijl het zo ontzettend simpel is. Maar ik wil ook ruimte geven om te experimenteren. Om AI in te zetten als een ‘extra docent’ of ‘een extra set ogen’ in mijn klas. NotebookLM is een geweldige tool die je kunt gebruiken bij het maken van je PWS, mitst je zelf nadenkt over wat je data en je onderzoek betekent. Microsoft Copilot biedt ons de mogelijkheid om Agents te maken die onze leerlingen van feedback voorzien op basis van mijn eigen rubric, dus je hoeft niet te wachten tot ik er ben om je werk te controleren.
Echter zijn er wel twee hele belangrijke waarschuwingen die belemmerend werken. Allereerst hebben we er het onderwijssysteem niet voor. Mijn school heeft een verbeteropdracht maar we kunnen niet veranderen (en verbeteren) als we vast blijven houden aan het onderwijsconcept uit 1920. We moeten leerlingen inspireren, motiveren, en stimuleren (zo, nu jij weer) om buiten de bus opstelling te denken en te gaan creëren. Daar zijn een goed gebruik van digitale middelen essentieel voor: ik heb een idee voor een app, maar ik kan niet coderen. Hoe kan ik dat leren? Ik wil even brainstormen met mijn groepje over dit project. Waar is een digitaal bord waar ik op school en zij thuis met mij kunnen brainstormen? Het klinkt wat futuristisch en utopisch, en ik ben me bewust van de uitdagingen, maar met bus opstelling, toetsjes, en Word Perfect kan een leerling anno 2025 niet excelleren.
Daarnaast spelen de vaardigheden van de docent een enorme rol. Ik ben tech savvy en kan bijna alles met een computer, maar ik kan het van mijn collega’s niet verwachten en geen eisen stellen van achter mijn millennial bril. We moeten ook docenten trainen in het beheersen van die vaardigheden. Je moet boven ChatGPT kunnen staan om boven de leerling te staan die ChatGPT gebruikt – de docent staat boven de stof. Als wij de tools al niet gebruiken, kunnen we leerlingen ook geen alternatieven laten zien voor het kopiëren-plakken in ChatGPT. We kunnen ze dan ook niet laten zien dat AI zo veel meer kan doen dan (valse) informatie genereren. Als ik de tool niet begrijp, kan ik ook niet meekijken als er een leerling is die écht vastloopt en dan Copilot wil vragen voor hulp.
De wereld van AI vraagt dus om andere digitale vaardigheden van de leerling en van de docent. Gelukkig zijn de definitieve conceptkerndoelen digitale vaardigheden recentelijk gepubliceerd en kunnen we daar al heel veel mee. Maar het moet een prominente plek krijgen in school – veel verder dan de computerruimte in lokaal w59 waar kleine Leontes binnen 5 minuten klaar was met de cursus Word. Alleen dan kunnen we kijken naar een toekomst waar we kunnen leven zonder AI-plagiaatscanners.